Udar – podstawowe informacje

• Udar mózgu jest skutkiem nagłegozaburzania dostarczeniatlenu do mózgu. Są dwa rodzaje udarów: udar niedokrwienny (ok. 80% przypadków) oraz udar krwotoczny (ok. 20% przypadków)^1.

^​

• Udary to obecnie trzecia w kolejności przyczyna śmierci, a pierwszaz przyczyn niepełnosprawności wśród Polaków (około 70% pacjentów poudarowych traci sprawność)[1].

​

• Udar może przytrafić się każdemu, a coraz częściej dotyczy też młodych ludzi – co czwarta ofiara udaru ma mniej niż 40 lat¹.

​

• Wśród przyczyn udaru wymienia się przede wszystkim: rozwarstwienie tętnic, zakrzepicę żylną oraz różne czynniki genetyczne zwiększające krzepliwość krwi¹.

​

• Objawy udaru są zróżnicowane ze względu na miejsce jego wystąpienia. Wśród najczęstszych wymienia się między innymi: niedowład połowy ciała, zaburzenia mowy, wykrzywienia twarzy, zawroty głowy, problemy ze wzrokiem czy drętwienie połowy ciała¹.

​

Spastyczność – podstawowe informacje

• Spastyczność jest jednym z najczęstszych następstw udaru mózgu. Głównym jej objawem jest duże napięcie i sztywność mięśni sprawiająca, że ruchy są trudne do wykonania lub nie w pełni kontrolowane.

​

• Każdego roku 75 tysięcy Polaków doznaje udaru mózgu[2]. Dwa tysiące spośród nich traci sprawność w wyniku spastyczności kończyny górnej. Spastyczność jest to patologiczne napięcie mięśni. Kończyna nie reaguje na polecenia mózgu tak jak dotychczas, trudno wykonywać podstawowe ruchy, spastyczności często towarzyszy ból². Jej pojawienie się znacznie utrudnia proces rehabilitacji[3].

​

Objawy i przebieg choroby

• Spastyczność może pojawić się na kilka dni lub kilka tygodni po udarze¹.

​

• Cechą charakterystyczną spastyczności jest specyficzna postawa (zwana postawą Wernickiego-Manna). W przypadku kończyny górnej uwidacznia się to przyciśnięciem kończyny do klatki piersiowej, ugięciem w łokciu i nadgarstku oraz zaciśnięciem dłoni. Spastyczność kończyny dolnej często wpływa na chód, podczas którego można zaobserwować przeprost kolana, wygięcie stopy, ugięcie palców czy też czasami wyprostowany paluch (tzw. paluch striatalny)³.

• Główne objawy spastyczności to:

o   Współruchy, które są niekontrolowanym objawem spastyczności i pojawiają się niespodziewanie często utrudniając czynność, którą pacjent chciał wykonać (np. podczas podnoszenia ramienia bez kontroli ugina się łokieć)².

o   Reakcje stowarzyszone to rodzaj współruchów spastycznych, które towarzyszą zwiększonemu wysiłkowi, co dla każdego chorego może oznaczać coś innego. Reakcje te mogą dotykać także zdrowych części ciała².

o   Odruch na rozciąganie to objaw związany ze zwiększoną wrażliwością mięśni na próbę ich rozciągnięcia skutkujący ich skurczem. Można zatem otrzymać efekt odwrotny do pożądanego, np. przy próbie wyprostowania chorych palców zdrową ręką, stawiają one opór².

o   Klonusy to objaw spastyczności powiązany z wrażliwością mięśni na próbę ich rozciągnięcia. Jest to drżenie np. po dotknięciu stopą o podłoże. Temu objawowi najczęściej poddawana jest dłoń, stopa czy przedramię².

o   Spowolnione ruchy².

o   Współskurcz jest objawem spastyczności, który uniemożliwia ruch, ponieważ do napięcia mięśni odpowiedzialnych za konkretną czynność dochodzi w tym samym czasie – w mięśniach unerwionych prawidłowo podczas danej czynności jeden z mięśni będzie się napinał, a drugi rozciągał, np. przy podnoszeniu uginaniu ręki i podnoszeniu dłoni do ust².

o   Spastyczność objawia się także zmęczeniem mięśni, gdyż mięśnie napięte spastycznie zużywają dużo więcej energii w porównaniu do mięśni niedotkniętych spastycznością².

o   U pacjenta ze spastycznością, także w obliczu wyżej wymienionych objawów, można również zaobserwować brak płynności ruchów².

• Poziom spastyczności jest zmienny w zależności od pory dnia, a także innych czynników towarzyszących choremu w ciągu doby, np. głodu, braku snu, nieustabilizowanej pozycji ciała, zbyt niskiej temperatury otoczenia, bólu w dowolnej części ciała, zaparcia, wysokiego ciśnienia².

​

Diagnostyka

• Spastyczność jest najczęściej diagnozowana przez neurologa, rzadziej przez lekarza POZ. W 40% przypadków to pacjent sam sygnalizuje kwestię spastyczności[4].. Lekarze wskazują diagnozę spastyczności jako kluczowy moment w procesie opieki poudarowej.

​

• W związku ze złożonością patogenezy spastyczności, kluczowe jest jak najszybsze podjęcie działań terapeutycznych, by uniknąć konsekwencji uniemożliwiających podjęcie leczenia farmakologicznego czy dokanałowego³.

​

• Do oceny stopnia spastyczności służy zmodyfikowana skala Ashwortha (MAS, Modified Ashworth Scale), stosowana zarówno przez neurologów, jak i fizjoterapeutów³.

​

• W klinicznym badaniu spastyczności stosuje się także: skalę Tardieu, skalę oceny stopnia niedowładu (MRC, Medical Research Council Scale), skalę napięcia mięśni przywodzicieli (Adductor Tone Rating Scale) oraz skalę występowania skurczów mięśniowych według Penna (Penn Spasm Freguency Scale Score)[5].

​

Leczeniespastyczności

• Powody leczenia spastyczności u chorych są różne, np. ból, trudności w chodzeniu, utrzymaniu higieny, chęć usamodzielnienia się, usprawnienie procesu rehabilitacji. Istotnym powodem leczenia jest również fakt, że ból i wzmożone napięcie mięśni utrudniają codzienne ćwiczenia³.

​

• Metody leczenia spastyczności można podzielić na odwracalne i nieodwracalne. Metody odwracalne to przede wszystkim: leki doustne, leki wziewne, dokanałowe, iniekcje toksyną botulinowąoraz rehabilitacja. Metody nieodwracalne to przede wszystkim operacje neurochirurgiczne i ortopedyczne³

^​

• Leczenie farmakologicznepolega na przyjmowaniu środków doustnych, cechujesię odwracalnością i wskazane jest przy niskim nasileniu spastyczności³. Przyjmowane leki mogą obniżyć napięcie spastyczne^2.

^​

• Leczenie spastyczności lekami wziewnymi dotyczy pacjentów z nasiloną spastycznością segmentalną/uogólnioną, obejmuje tylko chorych na stwardnienie rozsiane³.

​

• Leczenie dokanałowe wdraża się głównie u tych chorych, u których nie oczekuje się powrotu chodzenia czy nawet stania. To leczenie stosuje się w przypadku spastyczności segmentalnej lub uogólnionej o znacznym nasileniu, gdy inne metody leczenia spastyczności okazały się nieskuteczne³.

​

• Leczenie toksyną botulinową zaleca się stosować w połączeniu z rehabilitacją¹. Terapia polega na ostrzykiwaniu toksyną napiętych mięśni, co obniża ich napięcie i umożliwia zwiększenie zakresu ruchów stawów, w konsekwencji ułatwiając rehabilitację. Jest to leczenie selektywne, co sprawia, że jest to metoda bezpieczniejsza niż środki doustne, pozwala uniknąć takich efektów ubocznych jak senność czy splątanie³. Ostrzykiwanie toksyną botulinową powinno mieć charakter indywidualny z zachowaniem charakterystyki danych preparatów, lek powinien być przyjmowany nie częściej niż co 3 miesiące i pod kontrolą stymulacji elektrycznej, elektromiografii (EMG) lub ultrasonografii (USG)³.

​

• Rehabilitacja powinna być stosowana u wszystkich pacjentów ze zdiagnozowaną spastycznością, a dobór metod powinien być dobranych indywidualnie w zależności od potrzebdanego chorego³.

​

• Leczenie metodami nieodwracalnymi, czyli operacyjnymi, podejmowane jest w przypadku nieskuteczności innych metod w leczeniu spastyczności ogniskowej lub segmenalnej³.